دیدبان شمال :
به گزارش از اصفهان، استان اصفهان با 28 شهرستان در مناطق بیابانی کشور قرار دارد و نیمی از شهرستان‌های آن تحت تاثیر این شرایط هستند. کانون‌های گردوغبار و خیزش ریزگردها از معضلاتی است که شرایط اقلیمی در زمان‌های مختلف برای این استان به ارمغان آورده و مشکلات فراوانی را برای زیرساخت‌ها و مناطق مسکونی اصفهان به همراه داشته است.
شرایط خشکسالی و کاهش بارش‌ها در استان اصفهان باعث افزایش کانون‌های گردوغبار و مخاطرات حاصل از آن شده تا جایی که به گفته کارشناسان استان اصفهان با داشتن بیش از 75 روز ناسالم از نظر هوای پاک یکی از بی‌سابقه‌ترین شرایط بحرانی خود را در شش ماهه اول سال 1401 پشت سر گذاشته است.
از طرفی خشک شدن زاینده‌رود وضعیت ریزگردها را در اصفهان بحرانی‌تر کرده است چراکه بستر این رودخانه و اراضی اطراف آن و به‌ویژه تالاب گاوخونی به کانون‌های جدیدی در تولید گردوغبار تبدیل شده‌اند و حتی وزش بادهای سبک نیز موجب خیزش این نقاط می‌شود. خشک شدن 20 ساله زاینده‌رود علاوه‌بر شرایط اقلیمی نتیجه مدیریت نادرست در گذشته است که حالا مسائل حیاتی همچون هوای پاک و فرونشست را در استان اصفهان نشانه رفته و نیازمند توجه جدی است.
بیش از دو میلیون و 800 هزار هکتار از مساحت استان تحت تاثیر کانون‌های فرسایش بادی است
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در اصفهان در ارتباط با علل اصلی ایجاد و خیزش کانون‌های گردوغبار در استان اظهار داشت: شرایط خشکسالی و مواجه بودن بیش از 95 درصد مساحت استان با این شرایط، کم‌بارشی و کاهش 40 درصدی بارش‌ها از مهرماه گذشته تا الان، افزایش دما، وزش بادهای فصلی، برداشت‌های بی‌رویه از آب‌ها و بارگذاری‌های غیرمجاز بر زاینده‌رود که موجب خشکی این رودخانه شده، سبب جاری نبودن آب‌های سطحی و خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی شده است.
منصور شیشه‌فروش افزود: برخی از این تاثیرات اقلیمی و در اثر خشکسالی و کم‌بارشی است اما بخشی نیز انسان‌ساز است و بارگذاری‌های بیش از حد در بالادست زاینده‌رود و انتقال آب به نقاط دیگر موجب ایجاد این شرایط شده است؛ این در حالی است که بسیاری از منابع آبی استان در فریدونشهر و سمیرم از استان خارج می‌شوند و وزارت نیرو مجوزی درخصوص برداشت از آنها به استان اصفهان نمی‌دهد.
وی با اشاره به تاثیر این عوامل بر رها شدن اراضی کشاورزی و ایجاد کانون‌های جدید ریزگرد تصریح کرد: این شرایط سبب شده که تقریبا در 127 هزار هکتار از اراضی حاصل‌خیز استان کشتی انجام نشود و با باد اندکی سطوح خاک جابه‌جا شده و گردوغبار خیزش یابد؛ این در حالی است که اصفهان در سال جاری بیش از 75 روز وضعیت ناسالم به علت خیزش گردوغبارها داشته و این در سال‌های گذشته بی‌سابقه بوده است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان افزود: این وضعیت به خاطر ایجاد کانون‌های نقطه‌ای در اطراف زاینده‌رود است و بسیاری از شهرستان‌های اصفهان تحت تاثیر این موضوع قرار دارند و با اندک بادی خیزش گردوغبارها رخ می‌دهد.
وی با بیان اینکه استان اصفهان شرایط خاصی در بخش کانون‌های گردوغبار دارد، گفت: علاوه بر کانون‌های نقطه‌ای، 2 میلیون و 833 هزار هکتار از مساحت استان تحت تاثیر کانون‌های فرسایش بادی است و یک میلیون و 550 هزار هکتار از آن کانون‌های بحران فرسایش بادی هستند که در شهرستان‌های بیابانی استان اصفهان قرار دارند.
شیشه‌فروش بیان کرد: اراضی بیابانی و شن‌زارهای اصفهان به طور عمده در بخش‌های شمالی و شرقی استان قرار دارند و نیمی از شهرستان‌های استان در این محدوده هستند؛ استان اصفهان مرکز سقل مسیرهای ترانزیتی، صنایع و مناطق استراتژیکی است و در عین حال 10 درصد بیابان‌های کشور را دارد و بر اثر پدیده خیزش گردوغبار سالانه بیش از 400 میلیارد تومان خسارت به اراضی کشاورزی، مناطق مسکونی و جاده‌ها در این استان وارد می‌شود.
وی در ارتباط با اقدامات انجام شده برای جلوگیری از بروز خسارات ناشی از خیزش گردوغبار در استان عنوان کرد: برای پیشگیری از انتشار گردوغبار و کنترل و تثبیت بیابان‌ها بیش از 310 هزار هکتار نهال‌کاری در این عرصه‌ها و در شهرستان‌های کاشان، آران‌وبیدگل، سجزی، شاهین‌شهر، نایین، خوروبیابانک، برخوار، بادرود نطنز و اردستان انجام شده است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان ادامه داد: کشت این میزان درخت دست‌کاشت توانسته 830 کیلومتر از جاده‌ها، 270 کیلیومتر راه‌آهن، یک هزار و 600 کیلومتر شبکه آبیاری و 38 هزار هکتار اراضی کشاورزی را در برابر خسارات ناشی از طوفان مقاوم کند.
وی با اشاره به اعتبارات لازم برای اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی و پیشگیری از خیزش ریزگردها تصریح کرد: استان اصفهان به 50 میلیارد تومان اعتبار اضطراری نیاز دارد تا بتواند طرح‌های جلوگیری از فرسایش بادی را اجرا کند؛ پیش‌بینی شده که امسال حدود 30 میلیارد تومان اعتبار از ریاست جمهوری برای اجرای طرح‌های بیبان‌زدایی اختصاص یابد و سازمان منابع طبیعی موظف به اقدام برای این موضوع است، 20 میلیارد دیگر نیز باید اختصاص پیدا کند.
احیای زاینده‌رود راه‌حل جلوگیری از ایجاد کانون‌های جیدی گردوغبار در استان اصفهان
شیشه‌فروش با تاکید بر لزوم احیای تالاب گاوخونی برای جلوگیری از گسترش کانون‌های گردوغبار عنوان کرد: تالاب بین‌المللی گاوخونی در گذشته سالانه پذیرای 150 هزار پرنده بود اما الان 98 درصد از آن خشک شده و هیچ آبی دریافت نمی‌کند و 20 سال است که آب ورودی این تالاب تامین نشده است؛ از سازمان محیط زیست کشور خواستاریم که مطابق با طرح حفاظت از اکوسیستم‌های تالابی و قانون حفاظت از تالاب‌ها و رودخانه‌های در معرض خطر نسبت به احیا رودخانه زاینده‌رود اقدام کند.
وی راه‌حل پیشگیری از ایجاد کانون‌های جدید گردوغبار در استان را احیای زاینده‌رود دانست و بیان کرد: از وزارت نیرو درخواست داریم که به منظور پیشگیری از بحران گردوغبار و فرونشست زمین نسبت به اجرای طرح‌های احیا زاینده‌رود، تقویت آبخوان‌ها، احیا تالاب گاوخونی و تامین حقابه‌های زیست محیطی زاینده‌رود اقدام کند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان افزود: نقشه احیا زاینده‌رود در استان تدوین شده و الزامات آن به تهران و وزارت نیرو ارسال شده است و متناسب با کارگروه ملی باید برای احیا رودخانه به منظور پیشگیری از خیزش گردوغبار و ایجاد کانون‌های جدید اقدام کرد و این موضوع برای ما بسیار مهم است.
طرح‌های گوناگونی برای بیابان‌زدایی و جلوگیری از گسترش کانون‌های فرسایش بادی در استان اصفهان در حال انجام است اما این به تنهایی نمی‌تواند معضل خیزش گردوغبار و ریزگرد در استان اصفهان را حل کند.
اراضی کشاورزی رها شده در سطح استان و به ویژه در حاشیه زاینده‌رود حالا به نقاط بحرانی جدیدی از نظر خیزش گردوغبار تبدیل شده و هوای پاک اصفهان را هدف گرفته‌اند؛ کانون‌هایی که نیازمند توجه جدی است و در صورت عدم رسیدگی به آنها، اقدامات انجام شده در حوزه بیابان‌زدایی نیز بی‌نتیجه می‌ماند.
برای اراضی کشاورزی رها شده باید فکری شود
رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در اصفهان در ارتباط با پروژه‌های تثبیت کانون‌های گردوغبار در استان اصفهان اظهار داشت: جنگل‌های دست‌کاشت تثبیت شن و جلوگیری از برداشت گردوخاک در فرسایش بادی را انجام می‌دهند و ما با داشتن 310هزار هکتار جنگل دست‌کاشت در سطح استان، رتبه دوم کشور را در این حوزه داریم؛ هر ساله در جهت مدیریت جنگل‌های دست کاشت عملیات‌های متعددی برای شاداب و سالم نگه داشتن این جنگل‌ها انجام می‌شود تا وظیفه حفاظت از عرصه‌های بیابانی در شرایط فرسایش بادی را انجام دهند.
مهدی عالی‌پور با اشاره به خسارات ناشی از فعال شدن کانون‌های گردوغبار در اصفهان عنوان کرد: در استان برخی مناطق با عنوان کانون بحران فرسایش بادی وجود دارند که اگر عملیات تثبیت در آنجا انجام نشود، در زمانی که سرعت باد به آستانه فرسایش می‌رسد باعث حرکت شن‌های روان و گردوخاک می‌شود؛ اگر این کانون‌ها تثبیت نشوند خساراتی به بخش‌های اقتصادی استان مثل فرودگاه، جاده‌ها، شبکه‌های آبیاری، روستاها و شهرها وارد می‌شود.
وی تصریح کرد: استان اصفهان یک استان بیابانی است و تقریبا 30 درصد از مساحت آن در شرایط بیابانی قرار دارد و از طرفی 8/2 میلیون هکتار مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی و 5/1 میلیون هکتار کانون بحران در استان وجود دارد؛ مطالعاتی در سطح یک میلیون هکتار از این مناطق انجام شده و هر ساله پروژه‌های متعددی در جهت تثبیت کانون‌های بحرانی اجرا می‌شود.
رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان افزود: ما با عملیات‌های بیولوژیکی و ایجاد جنگل‌های دست‌کاشت مناطق برداشت خود را تثبیت کردیم تا سرعت وزش باد به آستانه فرسایش نرسد و از حرکت گردوخاک جلوگیری شود.
وی در ارتباط با تاثیر خشکسالی بر جنگل‌های دست‌کاشت بیان کرد: این جنگل‌ها دو سال بعد از کاشته شدن نیازی به آبیاری ندارند و خود رطوبت خاک را جمع‌آوری و استفاده می‌کنند اما خشکسالی‌های متمادی بر آنها تاثیرگذار است.
عالی‌پور تاکید کرد: مدیران استان باید پروژه‌های بیابانی را در اولویت خود قرار دهند و برای این بخش اهمیت قائل باشند تا ما بتوانیم کار خود را به نحو احسان انجام دهیم و کانون‌های بحرانی استان را سریع‌تر تثبیت و از توسعه کانون‌های گردوغبار جلوگیری کنیم.
وی در ارتباط با دلایل هجوم شدید گردوغبار به استان در برخی روزها عنوان کرد: بسیاری از گردوغبارهای استان در طول سال و به ویژه گردوغباری که از سمت غرب به اصفهان هجوم می آورد منشا خارجی دارند اما در تابستان وقتی جهت باد از سمت شرق و جنوب شرقی باشد کانون های گردوغبار در مناطقی مثل خوروبیابانک و نایین فعال می‌شوند.
رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان با بیان اینکه اراضی کشاورزی رها شده و حاشیه زاینده‌رود یکی از کانون‌های جدید تولید ریزگرد هستند، گفت: علاوه بر کانون‌های بحرانی که ما در حال تثبیت آنها هستیم، رها شدن اراضی کشاورزی به علت قطع جریان دائمی زاینده‌رود، افت سطح سفره‌های آب زیرزمینی و کاهش بارش در سال‌های اخیر موجب افزایش شدت ریزگردها در استان شده و خود به کانون‌های بحران تبدیل شده‌اند و باید فکری برای آنها شود.
وی بیان کرد: باتلاق گاوخونی نیز از کانون‌های بحرانی شده و بحث حقابه‌ها و رودخانه زاینده‌رود موضوعی جدی است که باید به طور کلان پیگیری شود.
آب نباشد، اراضی کشاورزی رها می‌شود
آنچه موجب رها شدن اراضی کشاورزی و تبدیل آنها به کانون‌های جدید گردوغبار می‌شود عدم تامین منابع آبی برای انجام کشت در آنها است. نمی‌توان در زمین‌های کشاورزی با بوته‌کاری یا مالچ‌پاشی از خیزش ریزگردها جلوگیری کرد و حفظ کاربری این اراضی اهمیت ویژه‌ای دارد.
تنها راهکار نجات اراضی استان از رها و خشک شدن تامین آب مورد نیاز برای زراعت آنها است و تا زمانی که این اتفاق رخ ندهد نمی‌توان انتظار بهبود شرایط را داشت.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در اصفهان در ارتباط با علل رها شدن اراضی کشاورزی در استان اظهار داشت: هر کجا صحبت از کشاورزی می‌شود بحث آب همراه آن است و در جایی می‌توان کشاورزی انجام داد که آب قابل قبول و با کیفیت وجود داشته باشد، بنابراین هر جا که اراضی کشاورزی رها شده دلیل آن عدم وجود منبع آب بوده است.
اصغر رستمی با بیان اینکه اراضی قابل کشاورزی درصد کمی از اراضی استان را شامل می‌شود و درصورتی که منبع آب وجود داشته باشد اکثر آن زیر کشت قرار می‌گیرد، گفت: در استان حدود 570 هزار هکتار اراضی وجود دارد که می‌توان در آنها کشاورزی کرد و در شرایط نرمال آبی نزدیک به 360 هزار هکتار از آن سالیانه زیر کشت محصولات زراعی و باغی می‌رود و مابقی این سطح هم در سال بعد کشت می‌شود.
وی افزود: منابع آبی که این اراضی را مشروب می‌کنند رودخانه زاینده‌رود با استفاده 11 شهرستان استان به طور مستقیم و غیر مستقیم از آن، چاه‌های آبی عمیق و نیمه عمیق کشاورزی، چشمه‌ها و قنوات هستند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان تاکید کرد: هر کجایی که این منابع آبی به هر دلیلی دچار محدودیت یا کاهش شده است اراضی کشاورزی نیز افت پیدا کرده و رها شده‌اند؛ در جاهایی که رودخانه زاینده‌رود به عنوان منبع آبی مورد مصرف قرار می‌گرفته و مزارع تحت شرب آن بوده‌اند به دلیل نوسانات رودخانه، خشکسالی‌ها و کمبود بارش‌ها دچار کاشته نشدن و رهاسازی شده‌اند.
وی ادامه داد: این اراضی در هر کجا که باشند کاربری کشاورزی دارند و برای سبز شدن و حل مشکل تولید در آنها به تامین آب نیاز است.
رستمی با بیان اینکه رها شدن اراضی کشاورزی به دلیل نبود منابع آبی خود می‌تواند منشا ایجاد کانون‌های ریزگرد باشد، عنوان کرد: این در حالی است که در منابع ملی می‌توان با بوته‌کاری و مالچ‌پاشی جلوی حرکت ریزگردها و شن‌های روان را گرفت اما در اراضی کشاورزی امکان انجام این کار نیست.
وی افزود: تنها راه جلوگیری از خیزش گردوخاک و ریزگرد از اراضی کشاورزی کشت و زرع کردن در آنها است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان با اشاره به راهکارهای جلوگیری از رها شدن اراضی کشاورزی بیان کرد: ما سعی کردیم که در همه نقاط دارای منبع ثابت آبی با تغییر روش‌های آبیاری و ارقام کم آب‌بر سطح بیشتر و مناسب‌تری را سبز نگه‌داریم و از رها شدن نجات دهیم اما وقتی آبی در اختیار نداشته باشیم راهکار دیگری در حوزه کشاورزی وجود ندارد.
وی در ارتباط با نقش استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری در حفظ اراضی کشاورزی استان تصریح کرد: روش‌های نوین آبیاری یکی از روش‌های استفاده بهینه از آب است اما در بسیاری از اراضی این سیستم‌ها با منبع آبی مثل زاینده‌رود اجرا شدند اما الان رها شده و بدون استفاده باقی مانده‌اند، از طرفی سیستم‌های جدید بر اساس میزان آب موجود برنامه‌ریزی می‌شوند و اگر آبی وجود نداشته باشد این روش‌ها نیز نمی‌توانند راهکار باشند.
رستمی خاطرنشان کرد: امیدواریم که با لطف خدا وضعیت منابع آبی که بیشتر وابسته به بارش است در استان و کشور بهبود پیدا کند و نیز بتوانیم روش‌های مدیریتی بهتری را برای آب در اختیار و منابع آبی برنامه‌ریزی کنیم و راهکارهایی برای تصفیه تکمیلی منابع آبی غیرمتعادف و آوردن آنها به چرخه تولید حتی برای کمک به کشاورزی پیدا کنیم تا از رها شدن بیشتر اراضی کشاورزی جلوگیری شود و زمین‌های بیشتری سبز بمانند.
روایت قدیمی زاینده‌رود دلیل اصلی رها شدن اراضی کشاورزی
می‌توان مقصر اصلی شرایط فعلی را خشک شدن زاینده‌رود دانست و تنها راه حل معضل رها شدن اراضی کشاورزی و تبدیل آنها به کانون‌های گردوغبار را نیز احیای این رودخانه به حساب آورد.
خشک شدن زاینده‌رود به طور مستقیم و غیر مستقیم بر عدم کارکرد مناسب اراضی کشاورزی استان اصفهان تاثیر داشته و ادامه این وضعیت به خشک و رها شدن تعداد بیشتری از این منابع می‌انجامد. احیای زاینده‌رود تنها راه بازگرداندن اراضی کشاورزی به چرخه تولید و بازدهی است؛ راهکاری که خود نیازمند مدیریت صحیح و توجه جدی است.
مهدی طغیانی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در اصفهان با بیان اینکه مهم‌ترین عامل رها شدن اراضی کشاورزی در استان اصفهان مشکل آب است، اظهار داشت: استفاده‌های بی‌رویه از آب در بالادست و تخصیص‌های غیراصولی که برخلاف جریان طبیعی رودخانه‌ها در بالادست داده شده منجر به غیر قابل استفاده شدن بسیاری از زمین‌های مرغوب جلگه‌ای در پایین‌دست رودخانه‌ها شده که از جهت آبرفتی هم بسیار مناسب بودند و یا موجب شده که امکان بهره‌برداری از ظرفیت آنها فراهم نباشد.
وی در ارتباط با دلایل دیگر تشکیل کانون‌های ریزگرد در استان اصفهان عنوان کرد: همه این اراضی منشا ریزگرد نیستند و بحث تغییر اقلیم هم باعث شده که حتی زمینهایی که کشتی در آنها انجام نمی‌شده نیز به تدریج به کانون ریزگرد تبدیل شوند زیرا رطوبت اندکی هم که به خاطر بارش‌های سالیانه در خاک بوده دیگر وجود ندارد.
نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی افزود: موارد دیگری مثل از بین رفتن مرتع در برخی اراضی و چرای بیش از حد دام موجب ایجاد کانون ریزگرد و بیابان‌زایی شده است؛ در برخی نقاط همچون منطقه سجزی اصفهان فعالیت غیر اصولی معادن سبب این اتفاق می‌شود و معادنی همچون گچ باعث شکل‌گیری یک کانون بزرگ گردوغبار در آنجا شده است.
وی بیان کرد: نوع بهره‌برداری ما از منابعی که بیابان‌زایی را تشدید می‌کند و مواردی از این دست در نهایت منجر به تشکیل کانون‌های ریزگرد و گردوغبار می‌شود.
طغیانی با اشاره به راهکارهای جلوگیری از ایجاد کانون‌های جدید گردوغبار در استان تصریح کرد: بحث پوشش گیاهی و حفظ و برگرداندن جریان طبیعی رودخانه‌ها مثل زاینده‌رود کارهای استانداردی است که می‌توان انجام داد؛ جریان زاینده‌رود چند سالی است که متوقف شده و نتیجه آن خشک شدن تالاب گاوخونی و شکل‌گیری یک کانون ریزگرد جدید است اما اگر این جریان حفظ شود، تالاب گاوخونی نیز حفظ می‌شود و از آن نقطه تهدید ایجاد کانون ریزگرد را نداریم.
وی افزود: طرح‌هایی نیز در منابع طبیعی در بحث کاشت درختان مقاوم به کم‌آبی و درختچه‌های بیابانی وجود دارد که به کاهش آلایندگی ریزگردها و نقاط کانونی شکل‌دهنده آنها کمک می‌کند ولی اصلی‌ترین راه، حفظ جریان‌های طبیعی رودخانه‌ها است.
نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی گفت: ما بالادست را سبز می‌کنیم و به آنجا تخصیص می‌دهیم یا از برداشت‌های غیرمجاز جلوگیری نمی‌کنیم و حتی برق رایگان یا نزدیک به رایگان هم به پمپاژهای بی‌رویه می‌دهیم تا حتی در زمینهایی که از لحاظ کشاورزی مرغوبیت ندارند کشت انجام شود و در نتیجه این امور پایین‌دست که جلگه این رودخانه است خشک می‌ماند و خود منشا گردوغبار می‌شود.
شرایط بحرانی استان اصفهان در حوزه‌های مختلف همچون فرونشست و فعال شدن کانون‌های جدید گردوغبار حاصل خشک شدن رودخانه زاینده‌رود است و ردپای این مسئله در اکثر معضلات استان به چشم می‌خورد.
این واقعیت اجرای سریع‌تر برنامه‌های احیا زاینده‌رود را ضروری می‌سازد تا با این کار از نابودی یک تمدن میراثی جلوگیری شود. عدم مدیریت صحیح و ادامه بی‌توجهی به شرایط فعلی، استان اصفهان را به آنجایی می‌رساند که دیگر هیچ راهکاری پاسخگوی چالش‌های آن نیست./تسنیم
