دیدبان شمال:
در روز مادر، بیش از هر زمان دیگر به این حقیقت میاندیشیم که جامعه از آغوش مادر آغاز میشود؛ جایی که کودک نخستین تجربههای امنیت، محبت، نظم و معنا را دریافت میکند. مادر، نخستین مربی و الگوی ارتباطی انسان است و شخصیت فردی و اجتماعی ما بر اساس همین پایه اولیه شکل میگیرد. در نظریه تحلیل رفتار متقابل اریک برن، شخصیت انسان از سه بُعد «والد»، «بالغ» و «کودک» تشکیل شده است؛ و نقش مادر در شکلگیری هر سه بعد بیبدیل است.
والد؛ سرچشمه حمایت و سامانمندی: مهر و حمایت مادر، بخشی از «والد حمایتگر» را در فرزند پایهگذاری میکند؛ بخشی که بعدها به صورت اخلاقمداری، مسئولیتپذیری و مهربانی بروز مییابد. در عین حال، محبت بیمرز یا کنترل افراطی ممکن است مانع رشد استقلال و بلوغ فرزند شود.
کودک؛ سرچشمه خلاقیت و عواطف انسانی: در آغوش مادر، «کودک آزاد» شکل میگیرد؛ رکن خلاقیت، شادی و اعتماد به نفس، اما نبود فرصت تجربه و استقلال یا وابستگی بیشازحد، میتواند «کودک وابسته» ایجاد کند؛ فردی که برای تصمیمگیری و مشارکت در جامعه دچار کمبود اعتماد به نفس باشد.
بالغ؛ رکن عقلانیت و تصمیمگیری: نقش مادر زمانی کامل میشود که زمینه رشد «بالغ» را در فرزند فراهم کند؛ یعنی فردی که میاندیشد، تحلیل میکند، انتخاب میکند و مسئولیت رفتارهای خود را میپذیرد. جامعهای که مادران آگاه و تربیتگر داشته باشد، شهروندان بالغ و خردمند پرورش خواهد داد.
نقش مادر در عصر دیجیتال
امروزه تربیت فرزند تنها محدود به محیط خانه و مدرسه نیست؛ بلکه جهان دیجیتال نیز بخش مهمی از هویت و رفتار نسل جدید را شکل میدهد. در این شرایط، مادر باید علاوه بر مهر و محبت، آگاهی رسانهای و سواد دیجیتال داشته باشد.
والد دیجیتال: مادر با تعیین مرزهای روشن در استفاده از رسانه، آموزش اخلاق دیجیتال و گفتوگوی محترمانه با فرزند، نقش «والد دیجیتال» را ایفا میکند. این همراهی باعث میشود کودک، ابزارهای دیجیتال را بهعنوان فرصت یادگیری و خلاقیت تجربه کند، نه وابستگی یا انزوا.
کودک دیجیتال: مادر باید مراقب باشد کودک در فضای دیجیتال تنها مصرفکننده منفعل نباشد؛ بلکه با هدایت او به فعالیتهای خلاقانه، مهارتآموزی و حضور در زندگی واقعی، «کودک دیجیتال» سالم شکل بگیرد.
بالغ دیجیتال: اوج نقش مادر در عصر دیجیتال، پرورش «بالغ دیجیتال» است؛ فرزندی که تفکر انتقادی دارد، اخبار جعلی و محتوای آسیبرسان را تشخیص میدهد، مسئولانه و اخلاقمدارانه در شبکههای اجتماعی رفتار میکند و هویت خود را در دنیای مجازی حفظ میکند.
روز مادر، یادآوری این حقیقت است که رشد جامعه از قلب و دستان مادر آغاز میشود. چه در جهان واقعی و چه در جهان دیجیتال، مادر نخستین آموزگار عشق، عقلانیت و اخلاق است؛ و جامعه فردا، آینهای روشن از مادران امروز خواهد بود.
* پژوهشگر و مدرس دانشگاه/ایرنا
